گیربکس کتابی (Manual Transmission) یا همان گیربکس دستی، یک نوع گیربکس خودرو است که در آن تعویض دنده‌ها و کنترل سرعت انتقال قدرت به صورت دستی توسط راننده انجام می‌شود. در این نوع گیربکس، سیستم دنده‌ها و مشتقات آنها به وسیله یک بازوی تعویض دنده و دسته دنده کنترل می‌شوند.
گیربکس کتابی معمولاً شامل دنده‌های مختلف است که امکان انتقال قدرت و تغییر نسبت دور موتور به چرخ‌های خودرو را فراهم می‌کنند. برخی از ویژگی‌ها و عناصر اصلی گیربکس کتابی عبارتند از:
-
دسته دنده: دسته دنده در گیربکس کتابی قرار دارد و توسط راننده کنترل می‌شود. با جابه‌جایی دسته دنده به وضعیت‌های مختلف، دنده‌ها تغییر می‌کنند و انتقال قدرت به سیستم پیشرفته می‌کند.
-
دنده‌ها: گیربکس کتابی شامل مجموعه‌ای از دنده‌هاست که با تغییر دنده فعلی، نسبت دور موتور به چرخ‌ها تغییر می‌کند. دنده‌ها معمولاً به صورت پیوسته و به تعدادی معین و با نسبت‌های مشخص در گیربکس قرار دارند.
-
کلاچ: کلاچ وظیفه اتصال و جداکردن موتور از سیستم انتقال قدرت را دارد. با استفاده از پدال کلاچ، راننده می‌تواند موتور را از سیستم جدا کند تا تعویض دنده انجام شود.
-
شافت‌ها: شافت‌ها در گیربکس کتابی برای انتقال قدرت از دنده‌ها به چرخ‌ها استفاده می‌شوند. شافت ورودی به موتور متصل است و شافت خروجی با چرخ‌ها ارتباط برقرار می‌کند.
گیربکس کتابی به دلیل کنترل دستی و امکان تعویض دنده‌ها توسط راننده، در برخی خودروهای تجاری و مسابقه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر این، تعامل مستقیم راننده با دسته دنده و امکان انتخاب دنده‌های دقیق برای سرعت و قدرت مطلوب، باعث می‌شود که گیربکس کتابی هنوز هم محبوبیت خود را در بین علاقه‌مندان به رانندگی واقعی حفظ کند.